Po latach zapomnienia jeden z najważniejszych obiektów żydowskiej kultury sakralnej na mapie Wielkopolski został odrestaurowany i na nowo włączony w życie kulturalne regionu. Przy wsparciu Funduszy Europejskich dawna synagoga w Kępnie stała się nowoczesnym centrum kultury i dialogu, łączącym przeszłość z teraźniejszością.
Kępno jest miastem, w którym od wieków przenikają się różne tradycje i historie. Przez stulecia żyli tu obok siebie katolicy, żydzi oraz ewangelicy. Były w dziejach miasta momenty, gdy mieszkańcy wyznania mojżeszowego stanowili nawet 54% miejskiej społeczności. Historia synagogi sięga 1674 r., kiedy Żydom nadano przywilej pozwalający m.in. budować domy mieszkalne, bożnicę i łaźnię. Pierwsza bożnica była drewniana, murowaną oddano do użytku w 1815 r. W czasie II wojny światowej synagoga utraciła swoją dotychczasową funkcję i została zamieniona na ujeżdżalnię koni. Po wojnie służyła jako magazyn mebli. W 1973 r. spaliła się, całkowitemu zniszczeniu uległa więźba dachowa i wnętrze. Pierwsze prace remontowe przeprowadzono dopiero w latach 1988-1990. Wówczas odbudowano konstrukcję dachu, przemurowano koronę murów i wykonano wieniec żelbetowy. W latach 90. XX w. formalnym właścicielem budynku stała się Żydowska Gmina Wyznaniowa we Wrocławiu, która w 2009 roku nieodpłatnie przekazała go gminie Kępno. Wówczas władze miasta zaczęły przygotowywać się do gruntownej modernizacji i dostosowania obiektu do nowych funkcji.
Symbol dialogu, edukacji i kultury
– Od początku plan był taki, że synagoga ma być miejscem spotkań i aktywności społecznych, kulturalnych i edukacyjnych. Nie mieliśmy jednak środków, by samodzielnie wykonać modernizację obiektu. Na szczęście pomogły Fundusze Europejskie – mówi Piotr Psikus, Burmistrz Miasta i Gminy Kępno.
Klasycystyczną w formie synagogę, wpisaną na listę zabytków, wyróżnia doskonałe wyważenie form, dbałość o detal i zachowanie zasad kompozycji przestrzennej. Kluczowym zadaniem było zatem przywrócenie dawnego wyglądu budynku.
W ramach prac wykonano rekonstrukcję historyczną elewacji zewnętrznej oraz przeprowadzono prace związane z kompleksowym zagospodarowaniem wnętrza z salą wielofunkcyjną, dużą sceną i balkonem.
Renowacji poddane zostały też elementy zabytkowych tynków i malowideł. Budynek został przystosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Wykonawca odtworzył również strop kolebkowy nad główną salą i elementy konstrukcyjne stropów i ścian. Odnowiony budynek został oddany do użytku w maju 2025 r. Pełni funkcję Centrum Aktywizacji Społeczno-Kulturalnej „Centrum Synagoga”.
– To nowoczesna, otwarta przestrzeń, w której łączymy działania edukacyjne, opiekuńcze, terapeutyczne, kulturalne i obywatelskie. Chcemy, by każdy - niezależnie od wieku czy sytuacji życiowej - mógł znaleźć tu coś dla siebie: wsparcie, inspirację, możliwość rozwoju lub po prostu poczucie wspólnoty – podkreśla Piotr Psikus.
Dla mieszkańców w każdym wieku
W odrestaurowanym budynku działać będzie świetlica środowiskowo-socjoterapeutyczna, zapewniająca najmłodszym codzienną opiekę, pomoc w nauce, zajęcia artystyczne i sportowe. W synagodze swoje miejsce znajdą również Kępiński Klub Rodzinny, który powstał z myślą o rodzinach z dziećmi do 5. roku życia oraz Centrum Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi. Stowarzyszenia, fundacje czy koła gospodyń wiejskich skorzystają z doradztwa, zaplecza technicznego, przestrzeni do pracy i spotkań. W planach jest także uruchomienie wirtualnego biura, wypożyczalni sprzętu i strefy coworkingowej. Centrum to również sala koncertowa na 300 miejsc, w której organizowane są już wydarzenia muzyczne. Otwarcie obiektu odbyło się z udziałem Marcina Wyrostka z zespołem.
Modernizacja budynku synagogi to nie jedyne prace, które zmieniły oblicze Kępna.
– Dzięki unijnej dotacji zrewitalizowaliśmy też bibliotekę i dwa parki. Jest to epokowe dzieło samorządu, idealnie wpisujące się w 35-lecie jego istnienia. Jestem wzruszony, bo sprawy dziedzictwa naszej gminy są mi szczególnie bliskie. Czuję, że napisaliśmy ważny rozdział historii miasta – podkreśla burmistrz.
Całkowita wartość projektu „Rewitalizacja zdegradowanego fizycznie, społecznie i gospodarczo obszaru Rynku i okolic w Kępnie poprzez realizacje wybranych celów inwestycyjnych wskazanych w Lokalnym Programie Rewitalizacji” to ponad 22,2 mln zł, z czego unijna dotacja wyniosła ponad 13 mln zł.
Łukasz Karkoszka